Εμποδίζοντας την ενεργειακή δημοκρατία στην πράξη.
Ανεπαρκής Εφαρμογή του μοντέλου του Συλλογικού Εικονικού Συμψηφισμού
Στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές ακόμα χώρες της Ευρώπης, η επίμονη ενεργειακή κρίση βυθίζει εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά στην ενεργειακή φτώχεια. Το 2022, 95,3 εκατομμύρια πολίτες (21,6% του πληθυσμού της ΕΕ, επομένως 1 στους 5) διέτρεχε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Tα υψηλότερα ποσοστά καταγράφηκαν στη Ρουμανία (34,4%), Βουλγαρία (32,2%), Ελλάδα (26,3%), Λετονία και Ισπανία. Σε πρόσφατη έρευνα της Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. με σκοπό τη χαρτογράφηση των ενεργειακών αναγκών των νοικοκυριών στην Αττική, περίπου τα μισά νοικοκυριά αναφέρουν ότι δεν μπορούν να διατηρήσουν τα σπίτια τους επαρκώς ζεστά ή δροσερά, ενώ το 80% των νοικοκυριών έχουν περιορίσει τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας, περισσότερο δε από το 75% τη χρήση θέρμανσης και περίπου το 50% τη χρήση ζεστού νερού για να μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς ενέργειας τους τελευταίους 12 μήνες.
Οι ΑΠΕ προσφέρουν χαμηλότερες και πιο σταθερές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, δημιουργώντας ένα αίσθημα ασφάλειας και ανθεκτικότητας στους καταναλωτές. Πράγματι, η αυξανόμενη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) την περίοδο 2021-2023 έχει οδηγήσει στην εξοικονόμηση 100 δις ευρώ για τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα τα στοιχεία δείχνουν μεγάλη στροφή των καταναλωτών προς τη (συλλογική) ιδιο-κατανάλωση ενέργειας, καθώς η τελευταία φαίνεται να αποτελεί “ασπίδα” ενάντια στις αυξομειώσεις τιμών της αγοράς.
Ένα μεγάλο κομμάτι πολιτών όμως αδυνατεί να εγκαταστήσει οικιακό φωτοβολταϊκό σύστημα για πολλούς λόγους, π.χ, λόγω έλλειψης διαθεσιμότητας κατάλληλης επιφάνειας, όπως η ταράτσα. Αυτή την ανάγκη ικανοποιούν οι ενεργειακές κοινότητες, μέσω των οποίων ομάδες πολιτών μπορούν να συνεπενδύσουν σε έργα ανανεώσιμων πηγών, συμψηφίζοντας συλλογικά την παραγόμενη ενέργεια με αυτή που καταναλώνουν στα σπίτια, τα γραφεία, ή τις επιχειρήσεις τους.
Το μοντέλο του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας μέσω των ενεργειακών κοινοτήτων προς τα μέλη τους για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών αποτελεί ένα πρακτικό εργαλείο για τον εκδημοκρατισμό της ενεργειακής μετάβασης στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη. Μέσω του συγκεκριμένου μοντέλου οι πολίτες μπορούν ουσιαστικά να “μηδενίσουν” τους λογαριασμούς ρεύματος, συμψηφίζοντας όλη την καταναλισκόμενη ενέργειά τους, με το μερίδιο της παραγόμενης ενέργειας από κάποιο συλλογικό έργο ΑΠΕ. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ (Αύγουστος 2023), υπάρχουν 98 εν λειτουργία και υπό κατασκευή έργα ενεργειακού συμψηφισμού από ενεργειακές κοινότητες. Η συνολική ισχύς των έργων ξεπερνάει τα 44MW με εν δυνάμει παραγωγή της τάξης των 65.000 MWh καθαρής και κοινοτικής ενέργειας ανά έτος και εν δυνάμει εξοικονόμηση σχεδόν 26.000 τόνων CO2. Τα επενδεδυμένα κεφάλαια ανέρχονται σε 40 εκ. ευρώ. Αξίζει να τονιστεί ότι τα εν λόγω έργα στελεχώνονται από πολίτες/καταναλωτές – συχνά από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, Δήμους, και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίοι παρά τις ασφυκτικές οικονομικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν, επενδύουν στην πράσινη ενέργεια αναμένοντας μία άμεση οικονομική ελάφρυνση στους λογαριασμούς τους (εντός 3 μηνών από την εκκίνηση λειτουργίας του έργου δηλαδή).
Μέσω του προγράμματος Συν-Ενέργεια, το οποίο λαμβάνει στήριξη από το Ίδρυμα Μποδοσάκη, η Οργάνωση Electra Energy και το Impact Hub Athens υποστηρίζουν την ένταξη ενεργειακά φτωχών νοικοκυριών σε ώριμα έργα συμψηφισμού ενεργειακών κοινοτήτων – δηλαδή έργα που έχουν αδειοδοτηθεί και βρίσκονται υπό κατασκευή. Συγκεκριμένα το έργο στηρίζει τις κοινότητες: Ηλιοτρόπιο (Λέσβο), ΥΠΕΡΙΩΝ (Αθήνα), Collective Energy (Αθήνα), KOINEPΓEIA (Ιωάννινα) και ΜΙΝΩΑ (Κρήτη). Συγκεκριμένα η ενεργειακή κοινότητα ΥΠΕΡΙΩΝ, συμμετέχει και στο πρόγραμμα Horizon SCCALE203050 το οποίο αφορά στη γενικότερη ανάπτυξη του κινήματος των ενεργειακών κοινοτήτων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ως εκ τούτου, η επιτυχής εφαρμογή του μοντέλου του εικονικού συμψηφισμού, αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πρακτικά, για να προχωρήσει σε ένα τέτοιο έργο μία ενεργειακή κοινότητα συνάπτει διμερείς συμβάσεις εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού με: α) τον ΔΕΔΔΗΕ, και β) τον επιλεγμένο προμηθευτή. Οι συμβάσεις αυτές ορίζουν, βάσει νομοθεσίας, τις αρμοδιότητες των ανωτέρω: ο ΔΕΔΔΗΕ οφείλει να μεταφέρει τα δεδομένα παραγωγής ενέργειας από το συλλογικό έργο στον προμηθευτή, ο οποίος εν συνεχεία επιμερίζει την παραγόμενη ενέργεια στα μέλη της ενεργειακής κοινότητας, συμψηφίζοντας την με την καταναλισκόμενη ενέργεια κάθε μέλους, στον πρώτο εκκαθαριστικό τους λογαριασμό.
H Οργάνωση Electra Energy και η Ένωση Καταναλωτών – Η Ποιότητα Της Ζωής – Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ, μέσω έρευνας πεδίου και επικοινωνιών με πολλαπλές ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα διαπιστώνουν πως ο συμψηφισμός φαίνεται να μην λειτουργεί στην πράξη. Δεν τηρούνται οι όροι των συμβάσεων εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού που αφορούν στην εκκαθάριση απορροφηθείσας και εκχυθείσας ενέργειας σε κάθε εκκαθαριστικό λογαριασμό.
Σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνεται ότι ακόμα και μετά το πέρας 14 μηνών δεν έχει διενεργηθεί εκκαθάριση.
Ως εκ τούτου, η Electra Energy και η Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. ζητούν την άμεση παρέμβαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), προκειμένου να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη εφαρμογή του νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού και η τήρηση των νομικά κατοχυρωμένων υποχρεώσεων όπως απορρέουν από τις σχετικές συμβάσεις εικονικού συμψηφισμού. Οποιαδήποτε περαιτέρω καθυστέρηση θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη και δυσβάσταχτη οικονομική επιβάρυνση εκατοντάδων νοικοκυριών, και δη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, που αναμένουν την άμεση οικονομική ελάφρυνση από τα επενδεδυμένα κεφάλαιά τους.