Ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο που δημοσιεύτηκε στις 16 Ιουνίου 2025 στο “olivenews.gr“
Συγγραφέας: Κατερίνα-Γλαύκη Αποστολοπούλου
Τεχνικά δεδομένα, κοινωνικές αντιστάσεις και ανάγκη για βιώσιμες λύσεις
Η ανάπτυξη μεγάλων χερσαίων αιολικών πάρκων έχει καθιερωθεί ως στρατηγικός πυλώνας για την επίτευξη των κλιματικών στόχων και την ενεργειακή μετάβαση. Στην Ελλάδα η αιολική ενέργεια καλύπτει ήδη το 20% της εγχώριας ζήτησης ηλεκτρισμού. Ωστόσο, η επιτάχυνση των επενδύσεων – συχνά υπό καθεστώς «fast track» – έχει οδηγήσει σε έργα μεγάλης κλίμακας, τα οποία προχωρούν χωρίς επαρκή κοινωνική συναίνεση και χωρική ευαισθησία.
Η νέα αυτή μορφή ενέργειας – παρά την καθαρή της προέλευση – συνοδεύεται από βαριές τεχνικές παρεμβάσεις: βαθιές εκσκαφές, θεμελιώσεις από οπλισμένο σκυρόδεμα, δημιουργία εκτεταμένων οδικών δικτύων και εγκατάσταση υποδομών διασύνδεσης. Οι επεμβάσεις αυτές αλλοιώνουν γεωμορφολογικά, οικολογικά, αισθητικά και κοινωνικά το τοπίο, συχνά παραβλέποντας τις ιδιαίτερες αξίες και τη φέρουσα ικανότητα κάθε περιοχής. Πόσο λοιπόν καθαρή είναι εν τέλη;
Το τοπίο δεν είναι απλώς εικόνα ή φυσικός χώρος. Είναι η συλλογική μνήμη, η πολιτισμική κληρονομιά και η βιωμένη εμπειρία των ανθρώπων. Σύμφωνα με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο, αποτελεί κοινό αγαθό και ουσιώδες στοιχείο της ατομικής και κοινωνικής ευημερίας. Παρά τα θετικά βήματα που έχουν γίνει στον ελληνικό χωροταξικό σχεδιασμό, η ενσωμάτωση κοινωνικών και πολιτισμικών παραμέτρων στις διαδικασίες αδειοδότησης παραμένει ελλιπής.
Η ανάπτυξη βιομηχανικών αιολικών πάρκων προϋποθέτει σειρά τεχνικών έργων μεγάλης έντασης, όπως:
– Θεμελιώσεις ανεμογεννητριών με βάσεις άνω των 200 τόνων και εκσκαφές βάθους άνω των 3 μέτρων.
– Οδοποιία πρόσβασης, που μπορεί να ξεπερνά τα 100 χλμ. ανά έργο.
– Υπόγειες γραμμές μεταφοράς μέσης και υψηλής τάσης σε μεγάλες αποστάσεις.
– Εκτεταμένες εκχωματώσεις και επιχωματώσεις, με σοβαρό κίνδυνο διάβρωσης και αποψίλωσης.
– Μικροκλιματικές μεταβολές, λόγω της ανάμιξης των ατμοσφαιρικών στρωμάτων από τα πτερύγια των ανεμογεννητριών.
Οι επιπτώσεις αυτών των επεμβάσεων είναι πολυεπίπεδες και αφορούν έξι κρίσιμες διαστάσεις του τοπίου:
– Γεωμορφολογική και κλιματική – αλλοίωση μικροκλίματος, αστάθεια εδαφών, επιτάχυνση ερημοποίησης.
– Οικολογική – κατακερματισμός οικοσυστημάτων, αυξημένη θνησιμότητα πτηνών και νυχτερίδων, υποβάθμιση αγροτικών βιοτόπων.
– Οπτική-αισθητική – διατάραξη της οπτικής συνοχής του τοπίου, αλλοίωση πολιτισμικά φορτισμένων θέσεων.
– Κοινωνικο-οικονομική – εκτόπιση γεωργικών και τουριστικών δραστηριοτήτων, περιορισμένες τοπικές ωφέλειες.
– Ιστορική-αρχαιολογική – απώλεια ιστορικών στρωματώσεων και κινδύνους για μνημεία ή άγνωστους αρχαιολογικούς χώρους.
– Βιωματική-αισθητηριακή – αυξημένη ηχορύπανση, αποδόμηση του βιωμένου τοπίου, επιπτώσεις στην ψυχική ευημερία.
Η κοινωνική αντίδραση ενάντια στη μαζική εγκατάσταση αιολικών πάρκων έχει πάρει οργανωμένη μορφή. Τοπικά κινήματα, συλλογικότητες και φορείς αυτοοργάνωσης διαμαρτύρονται για:
– Την απουσία ουσιαστικής διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες.
– Την υποβάθμιση του βιωμένου, αισθητηριακού και πολιτισμικού χαρακτήρα των τοπίων.
– Την άνιση κατανομή ωφελειών και το ενεργειακό μοντέλο που προκρίνει την εξαγωγή και όχι την τοπική αυτάρκεια.
Οι αντιστάσεις αυτές δεν περιορίζονται σε περιβαλλοντικούς όρους, αλλά εκφράζουν έναν νέο τύπο τοπιακού ακτιβισμού, που συνδέει την προστασία του τοπίου με την υπεράσπιση της ταυτότητας, της μνήμης και της τοπικής κυριαρχίας.
Το επιστημονικό άρθρο του Ευάγγελου Παυλή παρουσιάζει ένα ολιστικό και πολυδιάστατο πλαίσιο για την κατανόηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων της αιολικής ενέργειας στο τοπίο, εναρμονισμένο με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο. Μεταξύ των βασικών του προτάσεων περιλαμβάνονται:
– Η θεσμοθέτηση εργαλείων αξιολόγησης του τοπιακού χαρακτήρα και της φέρουσας ικανότητας στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.
– Η στροφή προς έργα μικρότερης κλίμακας, ενταγμένα στον χώρο με σεβασμό στον χαρακτήρα του.
– Η ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και η ενίσχυση της διατομεακής διαβούλευσης με εμπλοκή κοινωνικών επιστημόνων.
– Η ενίσχυση εναλλακτικών, αποκεντρωμένων ενεργειακών λύσεων, όπως οι τοπικοί συνεταιρισμοί, η αποθήκευση ενέργειας και η αυτοπαραγωγή.
– Η αναγκαιότητα ενσωμάτωσης πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας και δίκαιης κατανομής των ωφελειών της ενεργειακής μετάβασης.
Η πράσινη μετάβαση δεν είναι μόνο τεχνολογικό πρόταγμα, αλλά και βαθύτατα κοινωνική και πολιτισμική διαδικασία. Δεν αρκεί να παράγουμε καθαρή ενέργεια· οφείλουμε να την παράγουμε με τρόπο δίκαιο, δημοκρατικό και χωρικά ευαίσθητο.
Περισσότερες λεπτομέρειες θα βρείτε στο επιστημονικό άρθρο του Ευάγγελου Παυλή που δημοσιεύτηκε στο Journal of Landscape Ecology.