του Δημήτρη Καλτσώνη. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Documento”, στις 8/10/2023
Κλιματική, οικονομική, κοινωνική κρίση, εξάπλωση της φτώχειας, της πείνας, των πολέμων χαρακτηρίζουν την εποχή μας. Δύσεχτους καιρούς διανύει η πατρίδα μας και η ανθρωπότητα.
Ποιος είναι το χρέος της επιστήμης, των επιστημόνων, των πνευματικών ανθρώπων στις συνθήκες αυτές; Θα αποτελεί εργαλείο των ισχυρών και θα κλείνει αδιάφορα τα μάτια μπροστά στην καταστροφική πορεία; Μπορεί για παράδειγμα οι επιστήμονες να συνεχίζουν να προάγουν την έρευνα στην τεχνητή νοημοσύνη χωρίς να νοιάζονται πώς θα αξιοποιηθεί αυτή από τους κρατούντες; Είναι δυνατό οι επιστήμες του περιβάλλοντος να μην στηλιτεύουν το ρόλο των πολυεθνικών στην περιβαλλοντική κρίση; Μπορεί οι επιστήμονες να μην καταδικάζουν το ρόλο των κυβερνήσεων στην καταστροφή των δασών; Μπορεί οι κοινωνικές επιστήμες να στέκουν αδιάφορες ενώπιον της εξάπλωσης της φτώχειας, των κοινωνικών ανισοτήτων, να προάγουν τη νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα;
Το αντίθετο πρέπει να συμβεί. Η επιστήμη είναι σε θέση να δώσει απαντήσεις και λύσεις στα μεγάλα προβλήματα. Μπορεί να αποκαλύψει την αλήθεια. Μπορεί να ξεσκεπάσει τον καταστροφικό εγωισμό των πανίσχυρων συμφερόντων. Μπορεί να στηλιτεύσει την κοντόφθαλμη αδιαφορία και την απανθρωπιά των κρατούντων.
Η επιστήμη είναι σε θέση να σταματήσει την κατρακύλα προς τη βαρβαρότητα. Δεν είναι οι αυτόκλητες σωτήρες αλλά η συλλογική εργασία και ο συλλογικός άνθρωπος με τη βοήθεια της γνώσης που θα αλλάξει την κατάσταση. Η ίδια η επιστήμη είναι ουσιαστικά καρπός συλλογικής εργασίας.
Έχει τη δυνατότητα να προτείνει νέους δρόμους για την αντιστροφή της πορείας, τη σωτηρία του φυσικού περιβάλλοντος, τη βελτίωση της ζωής. Μπορεί να προτείνει καινοτόμες λύσεις, να ανοίξει δρόμους προς το συμφέρον της επιβίωσης της ανθρωπότητας, για το καλό των λαών.
Ιδιαίτερο είναι επομένως το χρέος των επιστημόνων και κυρίως των νέων επιστημόνων στη διάνοιξη ενός καλύτερου μέλλοντος. Τα διλήμματα που έχουν να αντιμετωπίσουν είναι ισχυρότερα και από το γνωστό δίλημμα του Οπενχάιμερ.
Σε τέτοιες στιγμές, προσωπικά, καταφεύγω στους μεγάλους δασκάλους. Τέτοιοι ήταν ο Δημήτρης Γληνός, η Ρόζα Ιμβριώτη, ο Αλέξανδρος Σβώλος, ο Νίκος Κιτσίκης, ο Αριστόβουλος Μάνεσης και άλλοι. Νομίζω πως, αν ζούσαν σήμερα, θα απευθύνονταν στους νέους επιστήμονες, στους φοιτητές και στους αποφοίτους των πανεπιστημίων μας, με τα παρακάτω περίπου λόγια:
“Πρέπει να αξιοποιήσετε τα επιστημονικά εργαλεία που κατακτήσατε με σύνεση, χωρίς αλαζονεία αλλά και με τόλμη. Μιλήστε καθαρά και θαρρετά.
Αν οι πολλοί αδιαφορήσουν, βρείτε τρόπο να τους κάνετε να ενδιαφερθούν. Αν πάλι σας απορρίψουν ή ακόμη σας χλευάσουν, υποκινούμενοι από την άγνοια και ίσως από τους ισχυρούς, κρατηθείτε γερά στην αλήθεια, αναζητείστε τον τρόπο να την επικοινωνήσετε. Αν δεν σας καταλαβαίνουν, βρείτε τον τρόπο να γίνετε κατανοητοί.
Αν οι λίγοι και μάλιστα ισχυροί επιχειρήσουν να σας εξαγοράσουν και να σας κολακέψουν, αντισταθείτε στην εξαγορά και στην κολακεία. Πείτε την αλήθεια ολόκληρη με κάθε κόστος.
Αν πάλι θελήσουν να σας παραγκωνίσουν, αν επιχειρήσουν να σας φιμώσουν ή ακόμη και να σας τιμωρήσουν, αντισταθείτε, βρείτε τον τρόπο να ακουστεί η φωνή της επιστήμης.
Να μην ξεχάσετε ποτέ ότι η πορεία της ανθρωπότητας είναι μια επίπονη πορεία από τα σκοτάδια της άγνοιας στο φως της γνώσης. Και ότι η γνώση, όταν γίνεται κτήμα των πολλών, των απλών καθημερινών ανθρώπων, αυτών που δημιούργησαν όσα βλέπετε τριγύρω σας, γίνεται πανίσχυρη δύναμη. Τίποτα και κανείς δεν μπορεί τότε να την σταματήσει”.
Δημήτρης Καλτσώνης ε
Καθηγητής Θεωρίας Κράτους και Δικαίου, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο